Autor: Józef Kaliszan | Tytuł pracy: Zryw | Data powstania: 1970
Umieszczony w obrębie rosarium w rekreacyjnej części Parku-Pomnika, Zryw miał być zapewne odpowiedzią na motyw „nowo budującego się życia”, postulowany w punkcie drugim regulaminu Poznańskich Spotkań Rzeźbiarskich:
„Park Przyjaźni i Braterstwa Broni Polsko-Radzieckiej, powstający w czynie całego społeczeństwa m. Poznania, ma być oddany do użytku w 25 rocznicę wyzwolenia m. Poznania dla uczczenia zwycięstwa nad faszyzmem. Umieszczone w nim rzeźby mają obrazować ideę zwycięstwa i nowo budującego się życia i stanowić trwały wkład rzeźbiarzy w ogólnonarodową kulturę”[1].
Rzeźba początkowo projektowana jako marmurowa[2], ostatecznie wykonana została w trawertynie. Jak w przypadku całych Poznańskich Spotkań Rzeźbiarskich, również tutaj jakość i ilość materiału, jaką udało się zapewnić rzeźbiarzowi, spowodowała obniżenie jakości artystycznej finalnej realizacji. Zryw składa się z dwóch kamiennych bloków cokołu, na których umieszczono tors kobiecy z szeroko rozłożonymi skrzydłami[3]. Różnice między realizacją a projektem bardziej szczegółowo opisywał recenzent magazynu „Nurt”:
„Niestety projekt był o wiele lepszy […]. Decydują o tym formy skrzydeł zwieńczających bryłę torsu. Po prostu w projekcie inny był ich kąt odchylenia w stosunku do pionu bryły, bardziej zdecydowany. Jeśli nie starczało kamienia (za wąski monolit) to może trzeba było zmniejszyć całość? A szkoda, bo rzeźba zapowiadała się na jedną z ciekawszych”[4].
Więcej o projekcie Park Przyjaźni.
Józef Kaliszan (ur. 1927 r. Wilczyn koło Szamotuł, zm. 2007 r. Poznań) – rzeźbiarz, grafik, malarz, scenograf. W latach 1945–1950 studiował w Szkole Sztuk Zdobniczych w Poznaniu (następnie przekształconej najpierw w Państwowy Instytut Sztuk Plastycznych, a w 1946 roku w Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych) na Wydziale Rzeźby i Sztuki Wnętrza w pracowni prof. Bazylego Wojtowicza, gdzie w 1950 roku uzyskał absolutorium w specjalności rzeźby architektonicznej.
Od 1950 do 1956 roku pracował jako asystent prof. Bazylego Wojtowicza na Wydziale Rzeźby PWSSP w Poznaniu. Współzałożyciel i członek grupy R-55. Jako scenograf współpracował z poznańskimi teatrami, uczestniczył także w odbudowie poznańskiej starówki.
Brał udział w wielu wystawach w kraju i za granicą, m.in. w wystawie 10 lat Ludowego Wojska Polskiego w Plastyce, CBWA Zachęta w Warszawie (1953); IV Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki, CBWA Zachęta w Warszawie(1954); wystawie w CBWA w klubie Międzynarodowej Prasy i Książki w Poznaniu (1957); ekspozycji Józef Kaliszan. Rzeźba w BWA w Poznaniu (1982). Brał udział w Biennale Małych Form Rzeźbiarskich w BWA w Poznaniu w roku 1981 i 1983. W roku 2017 przypomniano jego twórczość na wystawie Ślady niepamięci. Józef Kaliszan, która prezentowana była w Muzeum Historii Miasta Poznania.
Autor wielu rzeźb, pomników i tablic pamiątkowych, m.in. pomnika poświęconego poległym i pomordowanym harcerzom Staromiejskiej Dzielnicy Poznania 1918–1919, 1939–1945 na Cytadeli w Poznaniu (1974); tablicy upamiętniającej poległych w latach 1939-45 prawników wielkopolskich w Poznaniu (1975); Pomnika Ofiar obozu pracy dla Żydów na Stadionie Miejskim w Poznaniu (1983); tablicy poświęconej pamięci Pomordowanych Więźniów Hitlerowskiego Obozu Zagłady w Żabikowie (1985); tablicy upamiętniającej powołanie w dniu 8 grudnia 1939 r. Wojska Ochotniczego Ziem Zachodnich w Poznaniu (1985); rzeźby św. Józefa przed kościołem pw. św. Józefa w Kicinie (1985); popiersia Karola Marcinkowskiego w Collegium Maius w Poznaniu (1986); pomnika Karola Marcinkowskiego w Gnieźnie (1997).
[1] Poznańskie Spotkania Rzeźbiarskie na Cytadeli 1968-1970, Archiwum Państwowe w Poznaniu, zespół: Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania, sygn. 2169.
[2] Tamże.
[3] Informacja z Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków.
[4] B. Kurka, Wykorzystana szansa?, „Nurt” 1971, nr 4 (72), s.45-47.
