Park Przyjaźni to projekt poświęcony rzeźbom plenerowym stojącym na poznańskiej Cytadeli. Jego nazwa związana jest z historią Parku Cytadela, w którym znajdują się dwadzieścia trzy rzeźby zrealizowane w ramach Poznańskich Spotkań Rzeźbiarskich w latach 1968–1971 (dwie z pierwotnie wykonanych dwudziestu pięciu rzeźb niestety nie zachowały się).
W 1961 roku w Poznaniu pojawiła się inicjatywa utworzenia Parku Przyjaźni i Braterstwa Broni na terenie dawnej Cytadeli. Kilka miesięcy później, w lutym 1962 roku, odbyło się pierwsze posiedzenie Społecznego Komitetu Budowy Parku-Pomnika Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Park miał zostać zbudowany w czynie społecznym. Patronat nad przedsięwzięciem objął ówczesny minister obrony narodowej – Marian Spychalski. Idea usytuowania w nim rzeźb plenerowych pojawiła się zaraz na samym początku. Podobne pomysły realizowano w tamtym okresie w różnych miastach w Polsce, w związku z ogólnopolską inicjatywą tworzenia rzeźb dla przestrzeni publicznych podjętą przez Zarząd Sekcji Rzeźby Związku Polskich Artystów Plastyków. Najciekawsze tego typu projekty zrealizowano w Elblągu w ramach Biennale Form Przestrzennych w latach 1965–1973, czy w Lublinie w wyniku Lubelskich Spotkań Plastycznych w latach 1976–1978. W 1965 roku odbyły się także pierwsze Spotkania rzeźbiarskie w Orońsku, w którym obecnie znajduje się Centrum Rzeźby Polskiej z parkiem rzeźb plenerowych.
W 1967 roku w Wydziale Kultury Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania odbyło się posiedzenie w sprawie zorganizowania Spotkań rzeźbiarskich w Parku Przyjaźni Braterstwa i Broni na Cytadeli. Od początku podkreślano, że impreza ta nie ma mieć charakteru martyrologicznego, ale ma być to „pomnik zwycięstwa i nowego życia”[1]. Organizatorem imprezy zostało Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania wraz ze Społecznym Komitetem Budowy Parku Przyjaźni Braterstwa Broni na Cytadeli oraz sekcja rzeźby Zarządu Okręgu ZPAP w Poznaniu. Pierwszym z obiektów, inicjującym powstanie parku rzeźb plenerowych na tym obszarze, były Mewy Jerzego Sobocińskiego, umieszczone w 1968 roku w ogrodzie wodnym przy alei Republik. Zaplanowano łącznie trzy edycje plenerów rzeźbiarskich. W pierwszej edycji w 1968 roku wzięło udział ponad pięćdziesięciu artystów z różnych środowisk artystycznych. Zaproszono także do udziału rzeźbiarzy radzieckich. 23 stycznia w Galerii ZPAP w BWA „Arsenał” w Poznaniu odbył się pokaz projektów i modeli rzeźb, spośród których Rada Konsultacyjna wybrała czterdzieści siedem prac. Ostatecznie zdecydowano o realizacji trzydziestu jeden rzeźb. W kolejnym plenerze, który odbył się latem 1969 roku, udział wzięło dwudziestu czterech artystów z Poznania, Warszawy, Krakowa, Gdańska, Zielonej Góry i Charkowa. Jego komisarzem był Jerzy Sobociński. Kilku z rzeźb ostatecznie nie wykonano. Uczestnikom wypłacono nagrody oraz zapewniono materiały do realizacji rzeźb i pomoc techniczną. Prace trwały w trakcie pleneru i kontynuowane były aż do jesieni 1970 roku. Plener zamknięto oficjalnie po komisyjnym odbiorze wszystkich rzeźb, w grudniu 1970 roku, podczas spotkania z przedstawicielami władz miasta i artystami, którzy otrzymali pamiątkowe medale.
Budowa Parku Przyjaźni i Braterstwa Broni w Poznaniu trwała jeszcze w latach 70., w roku 1970 wykonano tory saneczkowe, planowano zrealizowanie Muzeum Szaty Roślinnej, które ostatecznie nie powstało, w roku 1971 oddano do użytku rosarium, a w roku 1982 Muzeum Armii „Poznań”. Po transformacji ustrojowej, w 1992 roku zmieniono ponownie nazwę tego miejsca z Parku Przyjaźni i Braterstwa Broni na Park Cytadela.
Fotografie Tytusa Szabelskiego wykonane zostały latem 2018 roku na potrzeby projektu Park Przyjaźni. Stanowią dokumentację obecnego stanu rzeźb, które w kilku przypadkach nie zachowały się w swojej pierwotnej formie.
Archiwalne fotografie Brunona Cynalewskiego rzeźb: Delfiny Szczerbal-Jaźwińskiej Dziewczynka z kwiatkiem, Bernardyny Jaskólskiej-Mnichowskiej Ryby, Wacława Twarowskiego Kosmonauta oraz Tadeusza Dobosza Don Kichot pochodzą ze zbiorów Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu.
Anna Borowiec
Tytus Szabelski (ur. w 1991 r.) – fotograf i artysta wizualny. Absolwent Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Fotografii na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Obecnie doktorant Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich na UAP. Współpracował z toruńskim Centrum Sztuki Współczesnej, Galerią Miłość oraz „Krytyką Polityczną”, członek toruńskiej Grupy nad Wisłą. Dwukrotny laureat stypendium miasta Torunia w dziedzinie kultury (2012 i 2016), finalista ogólnopolskich i międzynarodowych konkursów na najlepszy dyplom artystyczny (Najlepsze dyplomy ASP 2016 w Gdańsku oraz StartPoint Prize 2016 w Pradze). Laureat stypendium pamięci Konrada Pustoły dla fotografa zaangażowanego społecznie. Był redaktorem internetowego magazynu o fotografii „Magenta”, obecnie jest zastępcą redaktora naczelnego magazynu artystycznego „Postmedium”.
[1] Protokół posiedzenia w Wydziale Kultury PRN m. Poznania w sprawie Spotkań rzeźbiarskich w Parku Przyjaźni Braterstwa i Broni na Cytadeli w dniu 8.III.1967, w: Poznańskie Spotkania Rzeźbiarskie na Cytadeli 1968-1970, Archiwum Państwowe w Poznaniu, zespół: Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania, sygn. 2169.
Wybrana bibliografia
- Artyści Poznania 1945–1985. Wybrane zagadnienia sztuki Poznania w latach 1945–1985, red. W. Makowiecki, Poznań 1986.
- U. Dahl, Szyszak mambrina czy miska balwierza?, „Nurt” 1971, nr 7(75), s. 50-53.
- G. Kodym-Kozaczko, Poznański Central-Park. Park-Pomnik Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, „Kronika Miasta Poznania” 2011, nr 4, s 211–237.
- B. Kurka, Wykorzystana szansa?, „Nurt” 1971, nr 4 (72), s. 47–79.
- Mistrzowie rzeźby. Nestorzy środowiska poznańskiego, red. Mulczyński, Poznań 2001.
- J. Mulczyński, Odmienić przestrzeń. Rzeźby plenerowe na Cytadeli, „Kronika Miasta Poznania” 2011, nr 4, s. 271-296.
- J. Mulczyński, Poznańska zdobnicza: historia Państwowej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu w latach 1919–1939, Poznań 2009.
- Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Poznaniu 1919-1969, red. S. Teisseyre, Poznań 1971.
- Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Poznaniu, wstęp A. Kępińska, J. Schmidt, Poznań 1979.
- Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Poznaniu 1979-1989, Poznań 1990.
- U. Paul, Budowa Parku-Pomnika Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w latach 1964-70, „Kronika Miasta Poznania”, 1972, nr 1, s. 173–188.
- Poznańskie Spotkania Rzeźbiarskie na Cytadeli 1968-1970, Archiwum Państwowe w Poznaniu, zespół: Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania, sygn. 2169.
- Profesor Bazyli Wojtowicz i jego uczniowie, red. A. Rodzińska, W. Idzikowski, Poznań 2003.
- Wojciechowe ziarno: wystawa wielkopolskich artystów rzeźbiarzy w milenium śmierci św. Wojciecha, Poznań 1997.
Do opracowania biogramów wykorzystano materiały pochodzące z Archiwum Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu.
